صورتبندی آزادی در اندیشه فقهای نوگرا/عبدالوهاب فراتی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
چکیده
بیتردید، یکی از آرمانهای انقلاب اسلامی، دستیابی به آزادی و متفرعات آن بود. این آرمان، که سهم در خور توجهی در شعارهای این انقلاب داشت، بیشتر به وضعیتی سلبی اشاره مینمود که در آن استبداد و وابستگی به قدرتهای بیگانه از میان رفته باشد. با این حال، آنچه به تدریج در سالهای پس از پیروزی انقلاب اهمیت یافت، جنبههای ایجابی آزادی بود که تصویر روشنی از آن وجود نداشت. مهمترین پرسشهای فراروی انقلابیون عبارت بود از: آزادی در ذیل حکومت اسلامی چه مفهومی مییابد و سرنوشت متفرعات آن، مانند آزادی عقیده و بیان چه میشود؟ محدودیتها و موانع آن، چه تمایزی با عرف جهانی دارد؟ و بالاخره اینکه الگوی این حکومت در ترسیم «وضعیتی آزاد» چیست؟ انقلابیونی که نه تجربهی زیستن در حکومت دینی داشتند و نه علاقهمند به تکرار مدنیت جدید در تجربهی جدید خود در حکومت دینی بودند. این نوشتار با استفاده از تمایز میان روشناسانه مفهوم» Concept و «برداشت» Conception تلاش میکند به این گونه پرسشها از منظر فقهای نوگرای شیعی پاسخ روشنی دهد و برداشت آنان از آزادی را تبیین نماید. میرازی نائینی، امام خمینی و آیتالله جوادی آملی، جزو فقیهانی هستند که با درکی نو از مفاهیم سیاسی در دورهی جدید، از فقهای سنتی جدا و روایت دقیقتری از مفهوم آزادی دارند. بیتردید، تبیین نگرش فقهی به آزادی به دلیل بافت فقهی حکومت دینی در ایران اهمیت بسیاری دارد و میتواند در ترسیم قوانین و سیاستهای مربوط به آزادیهای سیاسی و اجتماعی تأثیر بسزایی گذارد.