صورت‌بندی آزادی در اندیشه فقهای نوگرا/عبدالوهاب فراتی

بی­تردید، یکی از آرمان­های انقلاب اسلامی، دستیابی به آزادی و متفرعات آن بود. این آرمان، که سهم در خور ‌توجهی در شعارهای این انقلاب داشت، بیشتر به وضعیتی سلبی اشاره می‌نمود که در آن استبداد و وابستگی به قدرت‌های بیگانه از میان رفته باشد. با این حال، آنچه به ‌تدریج در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اهمیت یافت، جنبه‌های ایجابی آزادی بود که تصویر روشنی از آن وجود نداشت. مهم‌ترین پرسش‌های فراروی انقلابیون عبارت بود از: آزادی در ذیل حکومت اسلامی چه مفهومی می‌یابد و سرنوشت متفرعات آن، مانند آزادی عقیده و بیان چه می‌شود؟ محدودیت‌ها و موانع آن، چه تمایزی با عرف جهانی دارد؟ و بالاخره اینکه الگوی این حکومت در ترسیم «وضعیتی آزاد» چیست؟ انقلابیونی که نه تجربه­ی زیستن در حکومت دینی داشتند و نه علاقه‌مند به تکرار مدنیت جدید در تجربه­ی جدید خود در حکومت دینی بودند. این نوشتار با استفاده از تمایز میان روشناسانه مفهوم» Concept و «برداشت» Conception تلاش می­کند به این گونه پرسش­ها از منظر فقهای نوگرای شیعی پاسخ روشنی دهد و برداشت آنان از آزادی را تبیین نماید. میرازی نائینی، امام خمینی و آیت­الله جوادی آملی، جزو فقیهانی هستند که با درکی نو از مفاهیم سیاسی در دوره­ی جدید، از فقهای سنتی جدا و روایت دقیق­تری از مفهوم آزادی دارند. بی­تردید، تبیین نگرش فقهی به آزادی به دلیل بافت فقهی حکومت دینی در ایران اهمیت بسیاری دارد و می­تواند در ترسیم قوانین و سیاست­های مربوط به آزادی­های سیاسی و اجتماعی تأثیر بسزایی گذارد.