اسلام‌گرایان در ‌افغانستان، ویژگی‌ها و چالش‌ها/محمدعلی نظری

جریان‌های اسلامی ‌قریب به نیم قرن از جمله بازیگران اصلی صحنه سیاسی در افغانستان محسوب می‌شدند. در دهه‌های پایانی قرن بیستم، جریان‌های اسلام‌گرا ‌توانستند بر حریف قدرتمند خود پیروز شوند و عناصر گفتمانی اسلام را در عرصه سیاست اشاعه دهند. اما سیطره گفتمان اسلامی بر عرصه قدرت و سیاست، دولت‌ مستعجل بود؛ سرانجام با آغاز هزاره سوم جریان‌های اسلامی رو به زوال نهادند و عرصه را برای حریفان سکولار خالی کردند. در این نوشتار چالش‌ها و بحران‌های اساسی که زمینه حاشیه‌نشینی جریان‌های اسلامی را فراهم نمودند، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی مورد تأمل قرار گرفته‌اند. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که شکست یا افول جریان‌های اسلامی در افغانستان عمدتاً محصول بحران‌ها و چالش‌های ساختاری، فکری و محیطی است که این جریان‌ها نتوانستند راه حل‌های معقولی برای آن‌ها ارائه نمایند. ماهیت فرقه‌ای، ساخت ‌کاریزمایی و فقر تفکر از جمله محدودیت‌هایی‌ است که زمینة افول اسلام‌گرایان را فراهم نمودند. وابستگی خارجی و تغییر موضع غرب در قبال اسلام‌گرایان دیگر عواملی ‌بوده‌اند که بحران جریان‌های اسلامی افغانستان را تشدید نموده و این جریان‌ها را با چالش‌های اساسی مواجه ساخته‌اند. چشم‌انداز آینده اسلام‌گرایی در افغانستان تا حد زیادی به حل بحران‌ها و چالش‌های مذکور بستگی دارد.