مدرنیسم و شکل‌گیری نص‌گرایی: نگرشی در فهم زمینه‌های اخباری‌گری/حمید طالب

اخباری‌گری در دوره‌ی زمانی اواخر قرن هفدهم تا اوایل قرن نوزدهم و بطور عمده در ایران، عراق و هند جریان داشته است. در ارتباط با علت شکل‌گیری و رشد این تفکر محافظه‌کار در فقه شیعی بطور عمده دو تبیین ارائه شده است: 1ـ تأثیرگذاری و انتقال نگرش‌های اخباری در قالب انتقال ایده‌ها و افکار صورت می‌گیرد با این فرض که اصول و معیارهای ثابتی برای گرایش‌های اخباری وجود دارد و چارچوب‌های مشخص فکری و انتزاعی برای عالمان اخباری تصور می‌شود؛ 2ـ نگرش اخباریِ صاحبان قدرت مهمترین عامل برای انتشار و گسترش دانسته می‌شود و نقش حکومت‌های شیعی در حمایت و حکومت‌های سنی در تضعیف عالمان اخباری مورد توجه قرار می‌گیرد، بنابراین اثرگذاری بافت سیاسی و اجتماعیِ حاکم برجسته می‌شود. در پ‍ژوهش حاضر،‌ این دو نگرش به ترتیب در آثار شرق‌شناسانی همچون رابرت گلیو و خوان کول برجسته و نقاط ضعف آنها بررسی خواهد شد. سپس با تأکید بر نص‌گرایی بعنوان ویژگی مشترک اخباری‌گری و نواخباری‌گری، با استفاده از مفاهیم روان‌شناسی اجتماعی و هویت، نگاه سومی به عوامل شکل‌گیری و گسترش نص‌گرایی معرفی می‌گردد. در این نگاه جدید ابتدا تفکر مدرن بعنوان یک «دیگری» در برابر تفکر دینی معرفی و ایده‌ی تمایز از دیگری برای برجسته‌ نمودن هویت مورد توجه قرار می‌گیرد. به نظر می‌رسد در شکل‌گیری و گسترش نص‌گرایی، این نگاه سوم از قدرت تبیینی بیشتری برخوردار است.